Tìm điểm tựa để xuất khẩu nông sản không... ‘đổ dốc’

Trong trung tuần tháng 11/2025, Philippines đã thông báo mức thuế áp dụng với gạo nhập khẩu từ tháng 1/2026 (với mức linh hoạt từ 15% - 35%, thuộc vào giá thị trường thế giới) sau khi gia hạn việc ngừng nhập khẩu gạo đến hết năm 2025. 

Củng cố thị trường thay thế tiềm năng giữa biến động

Trước động thái kể trên, giới quan sát có lời khuyên cho các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu gạo của Việt Nam là nên tìm kiếm thị trường thay thế và giảm phụ thuộc quá nhiều vào thị trường truyền thống như Philippines để tránh rủi ro. Nên nhắc thêm, dữ liệu của Cục Công nghiệp Thực vật Philippines (BPI) cho thấy Việt Nam vẫn là nhà cung cấp gạo lớn nhất cho Philippines trong 10 tháng đầu năm nay, với khối lượng đạt 2,67 triệu tấn, chiếm 81% thị phần. 

Theo giới chuyên gia, giải pháp quan trọng cho XK gạo trong hai tháng cuối năm 2025 và năm 2026 sắp tới là cần tiếp tục củng cố ở những thị trường mới tiềm năng, cũng như tăng XK gạo chất lượng cao để nhắm vào các thị trường cao cấp.

Trên thực tế, trong 2 tháng qua khi Philippines ngừng nhập khẩu (lượng gạo nhập khẩu của nước này đã giảm gần 15% tính đến cuối tháng 10/2025) thì ngành hàng lúa gạo của Việt Nam tuy bị ảnh hưởng nhưng vẫn xuất khẩu (XK) khoảng 500.000 tấn/tháng. Đó là nhờ các DN chủ động mở rộng thị trường và tăng cường XK vào các thị trường nhiều tiềm năng khác.

Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), nói rằng khi thị trường Philippines bị ảnh hưởng thì điều may mắn là các DN đã có được một số thị trường tốt. Hiện nay thị trường Philippines chiếm 40 - 45% tổng kim ngạch XK gạo của Việt Nam, tuy nhiên chúng ta có thị trường thứ hai là Trung Quốc (như trong năm 2025 đã tăng nhập khẩu gấp đôi so với năm 2024).

Ngoài ra, theo ông Nam, thị trường châu Phi đang có thuận lợi cho XK gạo. Tuy nhiên, cái khó của thị trường này là thanh toán chậm và có những rủi ro nhất định. Mặc dù vậy, với sự nỗ lực của các DN xuất khẩu thì việc XK gạo vào châu Phi vẫn đang khá tốt, hy vọng những năm tới thị trường này sẽ là một thị trường mạnh của Việt Nam.

Còn ở ngành hàng thủy sản, dự báo mới nhất được Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản (Vasep) đưa ra hôm 10/11 cho rằng quý 4/2025, XK thủy sản Việt Nam sẽ chững lại mạnh, đạt khoảng 2,19 tỷ USD, giảm hơn 22% so với cùng kỳ, do tác động của thuế đối ứng 20% và nguy cơ áp thuế Chống bán phá giá cao đối với tôm vào Mỹ.

Bà Lê Hằng, Phó tổng thư ký Vasep, nhận định tôm và cá tra – hai mặt hàng chủ lực – dự kiến giảm tốc, trong khi cá ngừ, mực, bạch tuộc sụt sâu do tác động của thẻ vàng IUU và lo ngại quy định MMPA có hiệu lực từ đầu 2026.

Ngược lại, theo bà Hằng, EU và Trung Quốc vẫn duy trì nhu cầu ổn định, là điểm tựa chính giúp kim ngạch cả năm 2025 ước đạt 10,5 tỷ USD, tăng khoảng 5% so với năm 2024.

Phía Vasep cũng dự báo tình hình XK quý 1/2026 sẽ tiếp tục giảm, do tác động dây chuyền từ thuế và MMPA. Từ quý 2/2026 trở đi, tốc độ phục hồi sẽ phụ thuộc vào khả năng Việt Nam tháo gỡ các rào cản thuế, IUU, cùng với việc đa dạng hóa thị trường và nâng tỷ trọng hàng chế biến giá trị cao.

Để tăng trưởng XK thủy sản không phải “đổ dốc” trong thời gian tới, đơn cử như với ngành hàng cá tra, giới phân tích cho rằng trong bối cảnh thị trường quốc tế biến động, việc phát triển sản phẩm chế biến sâu và đa dạng hóa thị trường sẽ tiếp tục là hướng đi chiến lược giúp ngành hàng này duy trì vị thế ổn định.

Đặc biệt là trước bối cảnh thương mại toàn cầu đang chứng kiến làn sóng chuyển dịch sang gia tăng chính sách bảo hộ, cùng với quy định khắt khe về hàng rào kỹ thuật tại các thị trường truyền thống như Mỹ, EU thì Brazil và khu vực Nam Mỹ nổi lên như hướng đi mới cho XK cá tra Việt Nam. 

Chủ động giải pháp khi khó khăn luôn chực chờ

Ngoài ra, việc thúc đẩy đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) giữa Việt Nam và khối Mercosur (gồm Brazil, Argentina, Uruguay và Paraguay) được xem là cơ hội chiến lược để mở rộng thị trường XK thủy sản ở Nam Mỹ. Triển vọng này càng rõ rệt khi Bộ Công Thương dự kiến hoàn tất khởi động đàm phán FTA Việt Nam – Mercosur trong quý 4/2025.

Trong khi đó, XK cà phê mặc dù được cho là đang “ngon ăn” khi kết thúc niên vụ 2024-2025 (tháng 10/2024 đến 9/2025) với kim ngạch trên 8,4 tỷ USD (tăng 55,5% so với niên vụ 2023-2024), thế nhưng những dự đoán mới nhất cho thấy trong niên vụ tới (2025 - 2025) sẽ không còn “dễ ăn”. 

Nhất là khi ngành hàng chủ lực này của Việt Nam sẽ đối mặt cạnh tranh gay gắt với đối thủ hàng đầu là Brazil. Cùng với đó là những biến động khó lường từ chiến tranh thương mại, biến động tỷ giá, biến đổi khí hậu, tác động của nhiều yếu tố khác nằm ngoài quy luật cung cầu…cũng ảnh hưởng đến hoạt động XK cà phê.

Ngoài ra, như lưu ý của Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam, thời gian qua các DN xuất khẩu cà phê chịu áp lực lớn về vốn kinh doanh. Trên thực tế, vốn kinh doanh đã quá lớn do giá cà phê tăng cao. Đó là chưa kể từ khi Hoa Kỳ đang thực hiện thuế đối ứng với tất cả các nước trên toàn cầu (trong đó có các nước XK cà phê) thì sự cạnh tranh trong kinh doanh XK cà phê giữa Việt Nam và các nước như Indonesia, Brazil, Colombia, Ethiopia là rất cao.

Riêng với ngành điều, mới đây ông Phạm Văn Công, Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam, cho biết trong những tháng cuối năm 2025 và cả năm 2026, ngành điều Việt Nam sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức - đặc biệt là chính sách thuế quan mới từ Hoa Kỳ, thị trường tiêu thụ nhân điều lớn nhất thế giới, cùng các biến động kinh tế - xã hội toàn cầu.

Và như dự báo XK điều trong năm 2026 sắp tới sẽ gặp nhiều khó khăn do các rào cản thương mại và rủi ro từ các thị trường lớn như Hoa Kỳ và EU, có khả năng khiến kim ngạch sụt giảm trong nửa đầu năm. Để duy trì vị thế, các DN trong ngành hàng này cần đa dạng hóa thị trường sang các khu vực như châu Á, Trung Đông, Nam Mỹ và chủ động tìm kiếm các giải pháp ứng phó với những rào cản thương mại.

Đối với XK hồ tiêu, mặc dù kết quả 10 tháng 2025 rất tích cực (đạt kim ngạch 1,39 tỷ USD, tăng 25,4% so với cùng kỳ năm trước) nhưng vẫn đối diện nhiều thách thức trong thời gian tới. Đặc biệt biến động chính sách thương mại, nhất là khi thị trường lớn như Mỹ áp các mức thuế mới đối với hàng hóa nhập khẩu. 

Không những vậy, Việt Nam đang gặp cạnh tranh do các quốc gia khác như Brazil và Indonesia chào giá cạnh tranh hơn. Cho nên nếu không củng cố “điểm tựa” vững chắc từ những thị trường mới tiềm năng thì và tiếp tục nâng cấp chuỗi giá trị thì hồ tiêu Việt có nguy cơ mất lợi thế khi giá thế giới hạ nhiệt.

                                                                                          Thế Vinh