Chuỗi giá trị và thương hiệu nâng tầm nông sản miền núi

Thay đổi phương thức sản xuất, nâng thu nhập

Qua khảo sát thực tế tại các địa phương vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, các dự án phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp theo chuỗi giá trị thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030; giai đoạn 1: Từ 2021 đến 2025 (Chương trình MTQG 1719) đã tạo ra những tác động tích cực, từng bước thay đổi phương thức sản xuất truyền thống, nâng cao thu nhập cho nhiều hộ dân.

Tại xã Bình Xa (tỉnh Tuyên Quang), Dự án 3 của Chương trình MTQG 1719 đã triển khai mô hình chăn nuôi vịt bầu Minh Hương. 84 hộ tham gia với tổng đàn 17.500 con, được cung cấp con giống, thức ăn, tập huấn kỹ thuật chăn nuôi theo hướng an toàn sinh học và hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm. Nhờ đó, người dân hình thành thói quen sản xuất, ký kết hợp đồng tiêu thụ và nâng cao giá trị, khả năng cạnh tranh sản phẩm trên thị trường.

Tương tự, tại xã Nguyễn Huệ, tỉnh Cao Bằng, người dân được hỗ trợ giống cây, kỹ thuật trồng và sản xuất miến dong Án Lại, đặc sản của địa phương. Bà con còn được hướng dẫn xây dựng thương hiệu và đóng gói sản phẩm. Năm 2025, xã trồng gần 217 ha dong riềng, đạt hơn 120% kế hoạch, tập trung tại các xóm Án Lại, Canh Biện, Thua Bó. Người dân không chỉ bán củ dong mà còn chế biến trực tiếp miến tại nhà, tạo chuỗi giá trị kép, gia tăng thu nhập quanh năm.

Trong giai đoạn 2023 – 2025, các xã Thạch An, Kim Đồng, Minh Khai (Cao Bằng) triển khai liên kết phát triển cây gai xanh theo chuỗi giá trị. Đồng thời, các địa phương thực hiện 4 dự án chăn nuôi lợn và 17 dự án trồng ngô, thu hút 1.178 hộ đồng bào dân tộc thiểu số tham gia. Năm 2025, với hơn 21 tỷ đồng vốn hỗ trợ, các dự án đang được đẩy mạnh giải ngân và triển khai hiệu quả.

Ban Chỉ đạo các Chương trình Mục tiêu quốc gia đánh giá, việc triển khai các mô hình chuỗi giá trị, dự án hỗ trợ phát triển sản xuất và đa dạng hóa sinh kế gắn với tiềm năng cây trồng, vật nuôi đã tạo việc làm, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và thay đổi nhận thức của người dân về giá trị gia tăng từ sản xuất nông nghiệp.

Từ đó, từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế vùng theo hướng sản xuất hàng hóa, phát huy tiềm năng, thế mạnh của lao động địa phương, mở ra hướng đi mới cho sản xuất nông nghiệp. Đây cũng là nền tảng quan trọng để triển khai hiệu quả các hợp phần và dự án của Chương trình MTQG 1719 trong giai đoạn 2026 – 2030.

Xây dựng thương hiệu, nâng tầm sản phẩm miền núi

Đáng chú ý, cùng với thay đổi phương thức sản xuất, hiện nay, nhiều sản phẩm nông nghiệp vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã được đầu tư theo hướng sản xuất hàng hóa, xây dựng thương hiệu gắn với truyền thống văn hóa, tạo sức hấp dẫn với người tiêu dùng hiện đại. Nhiều sản phẩm đã trở thành thế mạnh địa phương, được tiêu thụ rộng rãi tại các kênh phân phối trong nước và xuất khẩu ra nước ngoài.

Theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg, Bộ Công Thương triển khai hai nhiệm vụ trọng tâm: xây dựng, nâng cấp mạng lưới chợ vùng dân tộc thiểu số và hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm, giúp hàng hóa tiếp cận sâu hơn thị trường trong nước và xuất khẩu.

Các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng được thị trường ưa chuộng, do đó Bộ Công Thương phối hợp với doanh nghiệp và địa phương triển khai nhiều giải pháp xây dựng thương hiệu, gắn sản phẩm với chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ.

Điển hình như củ nghệ tại Thái Nguyên, tỉnh đã hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã liên kết trồng và chế biến, xây dựng thương hiệu bài bản thay vì sản xuất manh mún. Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Tân Thành, Nguyễn Thị Hồng Minh, cho biết nhờ hỗ trợ của Nhà nước và tỉnh, đơn vị đã đầu tư thiết bị, máy móc hiện đại, chứng nhận an toàn thực phẩm, bao bì, mã vạch và được cấp chứng nhận OCOP. Nhờ quy trình sản xuất hiện đại, sản phẩm củ nghệ nếp đã có mặt tại nhiều tỉnh, thành phố lớn và được xuất khẩu.

Thái Nguyên cũng nỗ lực định vị và bảo hộ thương hiệu cho các sản phẩm đặc hữu, nhiều sản phẩm được cấp chỉ dẫn địa lý như: miến dong, hồng không hạt, quýt, vịt bầu cổ xanh, cùng nhiều sản phẩm được cấp nhãn hiệu tập thể: gạo nếp khẩu nua lếch, chè shan tuyết Bằng Phúc, gạo Séng Cù. Khi có thương hiệu, bao bì và nhãn mác, các sản phẩm được tỉnh hỗ trợ quảng bá, kết nối tiêu thụ qua hội chợ, triển lãm tại nhiều tỉnh, thành phố và sự kiện quốc tế.

Tại Lào Cai, 40 sản phẩm nông nghiệp mang địa danh đã được hỗ trợ xây dựng và bảo hộ nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý như: mận Bắc Hà, rau Bắc Hà, quýt Mường Khương, chè Ô Long Cao Sơn, bưởi Múc Bảo Thắng, cá nước lạnh Sa Pa, vịt bầu Nghĩa Đô, thịt trâu sấy Bảo Yên. Những nhãn hiệu này bước đầu phát triển, mang lại giá trị kinh tế cho địa phương, đồng thời thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững.

Tuy nhiên, hàng ngàn sản phẩm đặc trưng miền núi vẫn chưa được xây dựng thương hiệu, dù có chất lượng cao và câu chuyện sản xuất độc đáo. Theo chuyên gia kinh tế TS. Võ Trí Thành, điểm mạnh của các sản phẩm vùng đồng bào dân tộc thiểu số là truyền thống, lịch sử và văn hóa đặc sắc. Việc xây dựng thương hiệu không quá khó nếu gắn sản phẩm với câu chuyện văn hóa, xu hướng sống xanh, an toàn, nhân văn. Tuy nhiên, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương chưa đủ nguồn lực và năng lực để quảng bá thương hiệu, cần sự tham gia của doanh nghiệp lớn hoặc sự cộng hưởng từ nhiều nguồn lực.

Nhằm tiếp tục thúc đẩy việc xây dựng thương hiệu và tiêu thụ nông sản cho đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, tiếp nối những kết quả đã đạt được Bộ Công thương triển khai Chương trình MTQG 1719 đặt ra những cơ chế, chính sách hỗ trợ để đưa sản phẩm của vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đi xa hơn, tham gia sâu vào thị trường trong nước cũng như vươn ra thế giới. Đây là một bước tiến mạnh mẽ cũng như là giải pháp đồng bộ khi trong Chương trình MTQG 1719, các bộ, ngành và các địa phương đều được phân công những nhiệm vụ rất cụ thể, rõ ràng.

Để có thể viết nên những câu chuyện, xây dựng được những thương hiệu cho sản phẩm vùng dân tộc thiểu số thì những doanh nghiệp, đồng bào ở đấy chưa đủ nguồn lực, chưa đủ năng lực để làm, chưa nói đến việc quảng bá. Do đó, cần có rất doanh nghiệp tầm cỡ tham gia hoặc cộng hưởng lực lượng từ “nhiều nhà” tham gia.