Thị trường chứng khoán Việt Nam và bài học từ việc hủy niêm yết tăng kỷ lục tại thị trường cổ phiếu lớn thứ 3 thế giới

Trong năm 2025, thị trường chứng khoán (TTCK) Nhật Bản ghi nhận một diễn biến chưa từng có: số lượng doanh nghiệp hủy niêm yết tăng mạnh, đạt mức cao nhất trong hơn một thập kỷ.

Đặt chất lượng lên trên số lượng

Theo số liệu của Sàn Giao dịch chứng khoán Tokyo (TSE), trong năm 2025 dự kiến có tới ​​124 doanh nghiệp hủy niêm yết - con số cao nhất từ ​​trước đến nay, và vượt xa số lượng 94 doanh nghiệp hủy niêm yết vào năm 2024.

Không chỉ là con số thống kê, xu hướng này phản ánh một chuyển biến chiến lược trọng tâm của TTCK Nhật Bản: nâng cao chất lượng hơn là chạy theo số lượng.

Trước đây, TTCK Nhật Bản có số lượng lớn các doanh nghiệp nhỏ hoặc kém hiệu quả vốn, dẫn đến tính thanh khoản thấp và giá trị thị trường không phản ánh đúng hiệu quả hoạt động kinh doanh.

Tuy nhiên, với yêu cầu ngày càng cao từ nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt các quỹ đầu tư lớn, TTCK Nhật Bản buộc phải siết chặt tiêu chí duy trì niêm yết, đồng thời thúc đẩy doanh nghiệp tập trung vào tăng trưởng giá trị doanh nghiệp và lợi tức cổ đông hơn là giữ thị trường rộng về mặt số lượng.

Một phần nguyên nhân khác là sự gia tăng các thương vụ mua lại – nhất là các vụ MBO (Management Buyouts: Mua lại của Ban quản lý). Nhiều doanh nghiệp lựa chọn hủy niêm yết để tập trung tái cấu trúc nội bộ và gia tăng hiệu quả vận hành mà không chịu sức ép từ thị trường công khai, bên cạnh áp lực từ các quỹ đầu tư yêu cầu tăng lợi ích cổ đông. Ví dụ điển hình là Benesse Holdings – một tập đoàn dịch vụ giáo dục lớn đã lựa chọn rời TTCK để tái cơ cấu dài hạn thông qua buyout do gia đình nhà sáng lập dẫn đầu.

Kết quả là số lượng công ty trên Sàn Giao dịch chứng khoán Tokyo giảm nhẹ từ mức 3.842 công ty vào cuối năm 2024, đánh dấu năm đầu tiên số lượng doanh nghiệp niêm yết thực sự sụt giảm kể từ khi sáp nhập với Sàn Osaka vào năm 2013.

Đáng chú ý, việc hủy niêm yết đang diễn ra không chỉ nhằm loại bỏ những công ty hoạt động kém hiệu quả, mà còn là một phần trong chiến lược nâng cao chất lượng thị trường. Những cải cách này đã giúp TTCK Nhật Bản trở thành một trong những thị trường hoạt động tốt nhất thế giới vài năm qua.

Có thể nói, TTCK Nhật Bản hiện đang trong giai đoạn “làm sạch” danh mục: loại bỏ những doanh nghiệp thiếu hiệu quả, khuyến khích những doanh nghiệp ưu tiên giá trị cho cổ đông thay vì chỉ tăng số lượng cổ phiếu niêm yết. Đây là bước đi quan trọng để duy trì tính hấp dẫn của thị trường đối với các nhà đầu tư toàn cầu, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh huy động vốn ngày càng khốc liệt.

Giới chuyên môn đánh giá, việc số lượng doanh nghiệp niêm yết giảm do thị trường vốn năng động hơn là một tín hiệu tích cực của TTCK Nhật Bản, trong đó chủ trương “chất lượng doanh nghiệp niêm yết quan trọng hơn số lượng” đã phản ánh TSE đang đi đúng hướng, giống như xu hướng diễn ra tại Mỹ và Anh, nơi ngày càng nhiều công ty hủy niêm yết trong 20 năm qua vì quy định chặt chẽ hơn và sự phát triển của thị trường vốn tư nhân.

“Trong thời gian tới, sẽ có ngày càng nhiều doanh nghiệp xem xét lại tầm quan trọng của việc niêm yết”, chuyên gia Matsunawa Kotaro, Trưởng nhóm Tài chính Doanh nghiệp tại SMBC Nikko Securities - thuộc Tập đoàn Tài chính khổng lồ Sumitomo Mitsui Financial Group (SMBC) nhận định.

Bài học nào cho TTCK Việt Nam?

TTCK Việt Nam trong một thập kỷ qua đã có tăng trưởng mạnh về số lượng doanh nghiệp niêm yết, cùng với làn sóng IPO. Tuy nhiên, chất lượng niêm yết và tính bền vững của doanh nghiệp sau niêm yết vẫn còn nhiều bất cập.

Trong lịch sử, các doanh nghiệp hủy niêm yết ở Việt Nam thường là những trường hợp hủy niêm yết bắt buộc do vi phạm quy định, như liên quan đến vụ việc “thao túng cổ phiếu”, không nộp báo cáo tài chính kiểm toán đúng hạn, hoặc thua lỗ nhiều năm liên tiếp.

Chẳng hạn, CTCP Vinam (CVN) đã bị hủy niêm yết sau 15 năm giao dịch do chậm nộp báo cáo tài chính và hoạt động kém hiệu quả.

Hay như mới đây, nhóm cổ phiếu của các doanh nghiệp thuộc hệ sinh thái FLC đã chấm dứt sự hiện diện trên sàn chứng khoán. Trước đó, các cổ phiếu này bị hủy niêm yết bắt buộc vào đầu năm 2023 do vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ công bố thông tin.

Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp lâu đời như CTX Holdings (CTX), Phân lân Văn Điển (VAF) mới đây cũng đang tiến hành phi đại chúng hóa hoặc rời sàn theo quyết định của ĐHĐCĐ, phản ánh thực tế tương tự mô hình hủy niêm yết tại Nhật Bản, nhưng chưa thực sự là xu hướng lan rộng.

Không thể phủ nhận rằng việc hủy niêm yết bắt buộc ở TTCK Việt Nam giúp thanh lọc thị trường và bảo vệ nhà đầu tư khỏi các doanh nghiệp vi phạm luật, nhưng nếu nhìn từ góc độ kinh tế thị trường, Việt Nam vẫn chưa có hệ thống tiêu chuẩn mạnh mẽ để nâng chất lượng doanh nghiệp niêm yết như Nhật Bản đang theo đuổi – nơi các tiêu chí về quản trị, cổ tức, hiệu quả sử dụng vốn và tính bền vững ngày càng được thắt chặt.

TTCK Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn mở rộng, tiến tới nâng hạng thị trường lên Mới nổi. Vì vậy nếu không song hành nâng cao tiêu chuẩn niêm yết và quản trị doanh nghiệp thì khó có thể thu hút dòng vốn dài hạn và bền vững từ cả nhà đầu tư trong nước cũng như quốc tế.

Nhìn từ TTCK Nhật Bản, nơi chất lượng được đặt lên trên số lượng, một số chuyên gia đã đưa ra gợi mở những bài học có giá trị cho TTCK Việt Nam.

Trước hết, tăng tiêu chuẩn niêm yết và duy trì niêm yết: Thay vì chỉ mở rộng số lượng doanh nghiệp niêm yết, xây dựng các tiêu chí bắt buộc rõ ràng về hiệu quả kinh doanh, cổ tức, minh bạch tài chính sẽ giúp chất lượng thị trường cải thiện bền vững.

Bên cạnh đó, khuyến khích tái cấu trúc doanh nghiệp: Doanh nghiệp không phù hợp với môi trường thị trường công khai có thể lựa chọn rời sàn để tái cấu trúc, đồng thời không gây ảnh hưởng xấu lên chỉ số thị trường.

Và cuối cùng là bảo vệ nhà đầu tư qua quản trị tốt hơn: Các biện pháp nâng cao tiêu chuẩn báo cáo, quản trị công ty có thể nâng cao lòng tin và thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao.

Hải Giang