Lối đi nào để các nhà xuất khẩu Việt đột phá mở rộng thị phần tại EU?

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển (kiêm nhiệm Đan Mạch, Iceland, Na Uy, Latvia), cho biết EU có 27 quốc gia nhưng chỉ có 7 quốc gia Việt Nam xuất khẩu nhiều (chiếm đến 78% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào EU). Có nghĩa là thị trường của 20 quốc gia còn lại trong EU chúng ta còn khá bỏ ngỏ.

Không để bỏ ngỏ thị trường tiềm năng

Điển hình là khu vực Bắc Âu, theo bà Thúy, mặc dù dân số ít nhưng lại là thị trường rất tiềm năng vì nơi đây tập hợp những quốc gia có thu nhập bình quân đầu người lớn nhất trên thế giới. Do vậy dư địa còn rất nhiều cho các nhà xuất khẩu (XK) của Việt Nam.

Để mở rộng thị phần tại EU đang cần các nhà xuất khẩu của Việt Nam thường xuyên kết nối với các nhà thu mua quốc tế cũng như tiếp cận các kênh phân phối đa dạng.

Tuy nhiên, như lưu ý của vị Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, nếu chỉ có sự nỗ lực của Bộ Công Thương hay từ phía thương vụ mà không có sự quan tâm của các doanh nghiệp (DN) Việt thì khó mà tăng trưởng XK vào thị trường Bắc Âu. Các DN còn e ngại vị trí xa ở thị trường này, cùng với đó là những tiêu chuẩn rất cao.

Ngoài ra, bà Thúy mong rằng các nhà XK Việt cần tạo ra những sản phẩm khác biệt hơn để chinh phục thị trường Bắc Âu. Hiện nay người tiêu dùng ở đây sẵn sàng trả giá rất cao cho những hàng hóa có tính bền vững, sáng tạo. Do vậy đòi hỏi các DN Việt phải nhanh chóng xanh hóa chuỗi cung ứng.

“Chúng ta không thể tiếp tục tăng trưởng XK dựa vào sản lượng thô mà cần phải chuyển hướng sang những mặt hàng chú trọng vào chất lượng và giá trị gia tăng cũng như các sản phẩm xanh”, bà Thúy bộc bạch.

Mặt khác, khi XK vào Bắc Âu đòi hỏi các DN Việt cũng nên chú ý thêm, ngoài việc XK những sản phẩm truyền thống thì nên khai thác thị trường ngách. Chẳng hạn như các sản phẩm dành cho người giới tính thứ ba - đó có thể là phân khúc sản phẩm tăng trưởng rất nhanh ở nơi đây.

Ngoài chia sẻ nêu trên, khi bàn về việc làm thế nào để tăng tốc XK các mặt hàng phục vụ lối sống đương đại (như mặt hàng thủ công mỹ nghệ, nội - ngoại thất) sang EU, bà Nguyễn Đắc Bội Quỳnh, Giám đốc Xúc tiến Thương mại Khối DN Việt Nam – Phòng Thương mại và Công nghiệp Pháp tại Việt Nam (CCIFV), đã chỉ rõ mảng đồ trang trí nội thất (home decor) tại châu Âu là một thị trường khổng lồ, đạt 196 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến chạm mốc 278 tỷ USD vào năm 2033. 

Tuy nhiên, con số kim ngạch XK của Việt Nam đối với mảng này còn khiêm tốn so với dư địa thị trường. Chẳng hạn, cách đây 3 năm kim ngạch XK đồ thủ công mỹ nghệ vào EU chỉ đạt hơn 1,1 tỷ USD và trong năm 2025 đang cố gắng để đạt mục tiêu kim ngạch XK là 4 tỷ USD.

Để thâm nhập thành công vào EU đối với mặt hàng thủ công mỹ nghệ, nội - ngoại thất, với góc nhìn pháp lý, bà Chử Lan Phương – luật sư Công ty Luật Ceven Law, Thành viên ABVietFrance, nhấn mạnh về sự thay đổi của khung pháp lý tại EU, với những quy định mới có tác động trực tiếp đến các nhà XK Việt Nam. Đáng chú ý nhất là Quy định An toàn Sản phẩm Chung (GPSR) và Chỉ thị Trách nhiệm Sản phẩm (PLD). Những quy định này đòi hỏi các DN phải tăng cường trách nhiệm đối với sự an toàn của sản phẩm và phải có một đại diện pháp lý tại EU khi bán hàng trực tiếp vào thị trường.

Bà Chử Lan Phương cũng phân tích các kênh phân phối đa dạng mà DN có thể tiếp cận, từ việc ký hợp đồng với nhà nhập khẩu tuân thủ các tiêu chuẩn như GPSR và tiêu chuẩn REACH (Đăng ký, Đánh giá, Cấp phép và Hạn chế các Hóa chất), bán trực tiếp cho các chuỗi cửa hàng, kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử, cho đến việc tham gia các hội chợ quốc tế hay hợp tác với các nhà thiết kế nội thất (concept store).

Đồng thời, bà Phương đưa ra những khuyến nghị chiến lược, kêu gọi các DN cần chuẩn hóa sản phẩm ngay từ khâu thiết kế theo tiêu chuẩn REACH, đáp ứng yêu cầu nhãn mác CE, và kết hợp bảo hộ nhãn hiệu lẫn kiểu dáng công nghiệp để bảo vệ tài sản trí tuệ một cách toàn diện.

Không để lãng phí “đòn bẩy vàng” EVFTA

Ngoài vấn đề của ngành hàng nêu trên, xét về việc tận dụng Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), bà Phương Nguyễn, Giám đốc điều hành của Công ty TradeComply, nhấn mạnh hiệp định này được xem là “đòn bẩy vàng” cho các DN vừa và nhỏ của Việt Nam, nhưng điều đó chỉ đúng khi DN tuân thủ theo quy định.

Bà Phương Nguyễn đã cảnh báo một lỗi nhỏ trong việc tuân thủ EVFTA có thể khiến các DN xuất khẩu của Việt Nam mất toàn bộ ưu đãi thuế quan.

Chẳng hạn, các vấn đề phổ biến bao gồm việc áp sai mã HS dẫn đến mức thuế không chính xác, hay không đáp ứng được Quy tắc xuất xứ (RoO) như việc không chứng minh được 40% hàm lượng giá trị khu vực tối thiểu mà hàng hóa phải đạt.

“Việc thiếu các chứng từ hợp lệ như C/O Mẫu EUR.1 cũng là một điểm cần lưu ý. Đó là chưa kể các rào cản phi thuế quan (NTMs) như an toàn thực phẩm, kiểm dịch, nhãn mác và tiêu chuẩn môi trường”, bà Phương Nguyễn nói.

Cũng theo vị giám đốc của TradeComply, tuân thủ thương mại là công tác gặp nhiều thách thức, với 60% container hàng quốc tế bị chậm thông quan mỗi ngày. Trong khi đó, lỗi sai mã HS và quy trình nhập liệu thủ công đang làm tăng thêm 20-30% chi phí tuân thủ thương mại của DN.

Ngoài thuế quan, một làn sóng quy định mới và khắt khe của EU sắp tác động trực tiếp đến các nhà XK Việt Nam. Bắt đầu từ năm 2026, Cơ chế Điều chỉnh Carbon Biên giới (CBAM) sẽ áp thuế carbon đối với các mặt hàng nhập khẩu như sắt thép, xi măng, nhôm và phân bón, yêu cầu các nhà XK Việt Nam trong những lĩnh vực này phải báo cáo lượng phát thải CO2.

Thêm vào đó, Quy định Chống phá rừng của EU (EUDR), có hiệu lực đối với các DN vừa và nhỏ từ giữa năm 2025, yêu cầu các sản phẩm như cà phê, gỗ và cao su phải chứng minh được nguồn gốc không gây mất rừng, đòi hỏi phải có hệ thống truy xuất nguồn gốc hiệu quả.

Các nhà nhập khẩu EU cũng ngày càng yêu cầu sự minh bạch trong chuỗi cung ứng về lao động và môi trường theo các quy định về Trách nhiệm giải trình và tiêu chuẩn ESG (môi trường - xã hội - quản trị). Do đó, các DN vừa và nhỏ của Việt Nam nếu không đáp ứng có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng.

Để vượt qua môi trường phức tạp này, bà Phương Nguyễn nhấn mạnh rằng các nhà XK của Việt Nam cần thay đổi tư duy. Thương mại quốc tế giờ đây không chỉ đơn thuần là vấn đề logistics và giá cả, mà cốt lõi là việc tuân thủ đúng các quy định và tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu. Việc chủ động tuân thủ là điều cần thiết để tiết kiệm chi phí, tăng cường khả năng đàm phán và mở rộng thị phần tại EU.                                                                                                    

Thế Vinh