Giảm chi phí tiêu thụ nhờ HTX làm chủ khâu logistics

Theo các báo cáo gần đây, chi phí logistics tại Việt Nam chiếm khoảng 20-25% giá thành sản phẩm, cao hơn đáng kể so với mức trung bình của thế giới (chỉ khoảng 10-15%). Sự chênh lệch này không chỉ bào mòn lợi nhuận của người nông dân mà còn làm mất đi cơ hội của nông sản Việt khi đưa ra thị trường quốc tế.

HTX chuyển mình để giảm hao hụt xuống dưới 5%

Một điều dễ nhận ra nhất đó chính là nông sản Việt đang đối mặt với "điểm nghẽn" logistics ngay từ khâu đầu tiên, đó là khâu vận chuyển nội địa và bảo quản. Việc sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ khiến quá trình thu gom hàng hóa từ đồng ruộng về kho trở nên rời rạc và tốn kém. Mỗi hộ tự lo vận chuyển, dẫn đến tình trạng thiếu phương tiện chuyên dụng, không đảm bảo các yêu cầu về nhiệt độ, độ ẩm cần thiết. Điều này gây ra tỷ lệ hao hụt sau thu hoạch đáng báo động.

Theo số liệu của Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tổn thất có thể lên tới 20-30% tùy loại nông sản. Tình trạng này xuất phát từ thực tế đáng buồn đó là chỉ 6% nông sản được bảo quản lạnh ngay sau thu hoạch; trong khi có tới 83% không được bảo quản do phải bán ngay tại đồng cho thương lái. Sự thiếu hụt nghiêm trọng hệ thống kho lạnh và xe lạnh tại cấp độ HTX là rào cản lớn nhất khiến hàng hóa Việt Nam khó đáp ứng được các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của các thị trường cao cấp như EU, Nhật Bản.

Trước thực trạng đó, nhiều HTX kiểu mới đã mạnh dạn thực hiện giải pháp đột phá bằng cách làm chủ logistics. Thay vì chỉ tập trung vào sản xuất, các HTX đã mở rộng mô hình sang lĩnh vực cung cấp dịch vụ logistics chuyên nghiệp cho chính thành viên và khu vực xung quanh. Bởi thực tế cho thấy các HTX vẫn còn nhiều hạn chế về hạ tầng. Theo ước tính của Bộ Công Thương, ngay tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long – vựa trái cây xuất khẩu lớn nhất cả nước – chỉ khoảng 5% HTX có khả năng đầu tư kho lạnh riêng. Sự thiếu hụt này buộc các HTX tiên phong phải tìm đến các giải pháp tự chủ.

HTX rau sạch Yên Dũng (Bắc Ninh) là một ví dụ điển hình. Đây là một HTX chuyên sản xuất và cung cấp rau củ quả đạt chuẩn vào các siêu thị, nhà hàng và xuất khẩu. Thay vì thuê ngoài hoàn toàn, HTX này đã có hệ thống thống nhà sơ chế, đóng gói hiện đại, xe tải chuyên dụng có kho lạnh ngay tại vùng nguyên liệu. Việc này giúp HTX kiểm soát chất lượng rau màu lúc hái đến lúc đưa lên xe, đảm bảo hàng hóa luôn được giữ ở nhiệt độ tối ưu. Nhờ tự chủ được khâu này, HTX đã giảm chi phí vận chuyển trung gian được từ 5-7% và quan trọng hơn là giảm tỷ lệ hao hụt xuống dưới 5% ngay cả trong các chuyến hàng đi xa. Sự chủ động này còn giúp rút ngắn thời gian đưa hàng từ vườn đến các siêu thị, tăng tính cạnh tranh về độ tươi ngon của nông sản.

Ví dụ điển hình về rau củ từ Lâm Đồng về TP. Hồ Chí Minh (TP.HCM) càng làm rõ tầm quan trọng của sự chủ động này. Ông Nguyễn Đức Huy, Giám đốc HTX Thủy canh Việt cho biết, quãng đường vận chuyển khoảng 280 - 320 km, với các HTX phụ thuộc vào nhà xe hoặc xe tải thông thường, thời gian vận chuyển có thể kéo dài từ 12 đến 24 giờ, do phải chờ ghép hàng và trung chuyển. Trong điều kiện nhiệt độ không kiểm soát, rau củ sẽ tăng cường hô hấp, mất nước và nhanh chóng héo úa, dẫn đến tỷ lệ hư hỏng có thể lên tới 15-20%, giảm đáng kể tuổi thọ sản phẩm khi bày bán.

Ngược lại, những HTX đã làm chủ logistics, vận chuyển bằng xe lạnh chuyên dụng, chỉ mất khoảng 6 - 8 giờ (thường chạy đêm để tối ưu hóa) để đưa hàng từ kho Lâm Đồng về TP.HCM. Việc giữ nhiệt độ ổn định (5-15 độ C tùy loại rau) giúp đảm bảo độ tươi ngon và giữ lại chất dinh dưỡng, đồng thời giảm thiểu tỷ lệ hao hụt xuống mức tối thiểu.

“Rõ ràng, đối với rau củ quả tươi, mỗi giờ chậm trễ trong chuỗi cung ứng là một sự giảm sút về chất lượng và giá trị kinh tế”, vị giám đốc này cho biết.

Liên kết là chìa khóa đàm phán giá cước

Để giảm chi phí logistics một cách căn cơ hơn, sự liên kết giữa các HTX là một yếu tố then chốt. Nông sản Việt chỉ có thể có tiếng nói trong việc đàm phán cước phí vận tải quốc tế khi đạt được quy mô lớn. Mô hình Liên hiệp HTX hoặc sự hợp tác giữa các HTX cùng ngành nghề đang phát huy hiệu quả mạnh mẽ. Bằng cách cùng nhau gom hàng, các HTX có thể dễ dàng lấp đầy một container lạnh (container 20 feet hoặc 40 feet) thay vì phải chấp nhận vận chuyển hàng lẻ (LCL) với chi phí cao hơn nhiều.

Sự hợp tác này cho phép đơn vị đứng đầu HTX đứng ra làm việc trực tiếp với các hãng tàu biển hoặc hãng hàng không. Với cam kết khối lượng hàng hóa lớn và ổn định theo mùa vụ, những mô hình này sẽ thành công trong việc đàm phán và nhận được mức giá ưu đãi, giảm được 10-15% chi phí cước vận tải biển so với việc mỗi HTX tự thuê lẻ. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy sức mạnh của kinh tế tập thể trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, việc làm chủ logistics không chỉ đơn thuần là mua xe và xây kho. Nó còn đòi hỏi phải có sự minh bạch hóa và số hóa chuỗi cung ứng. Theo các chuyên gia của Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ NN&MT), HTX làm chủ logistics không chỉ là vấn đề chi phí, mà là kiểm soát chất lượng và uy tín thương hiệu quốc gia. Đây là bước đi chiến lược, không thể trì hoãn. Do đó, các HTX cần được hỗ trợ để đầu tư vào hệ thống quản lý kho thông minh và đặc biệt là công nghệ truy xuất nguồn gốc bằng Blockchain. Việc này không chỉ giúp quản lý hàng hóa hiệu quả hơn mà còn tăng cường niềm tin tuyệt đối cho các đối tác quốc tế, những người ngày càng yêu cầu cao về nguồn gốc và quy trình xử lý sản phẩm.

Để thúc đẩy phong trào HTX làm chủ logistics này, vai trò hỗ trợ của Nhà nước là vô cùng quan trọng. Các HTX cần được tiếp cận với nguồn vốn vay ưu đãi để đầu tư vào các tài sản logistics lớn như xe lạnh, kho lạnh, và các công nghệ bảo quản tiên tiến.

Ngoài ra, cần có thêm các chương trình đào tạo chuyên sâu về logistics, thủ tục hải quan điện tử và kỹ năng đàm phán thương mại quốc tế cho đội ngũ cán bộ quản lý HTX, đặc biệt là các cán bộ trẻ. Khi những người điều hành HTX nắm vững kiến thức về vận tải và thị trường, họ sẽ có khả năng tối ưu hóa chi phí và quy trình, từ đó nâng cao hiệu quả xuất khẩu.

Huyền Trang