Ngành điện trước yêu cầu thực thi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm

Giữ vững an ninh năng lượng giữa áp lực tăng trưởng và chuyển đổi

Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển dịch năng lượng sâu rộng, với mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Trong bối cảnh đó, việc Quốc hội thông qua Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi) không chỉ là bước hoàn thiện thể chế, mà còn là lời khẳng định cho chiến lược phát triển xanh, bền vững và tự chủ năng lượng của đất nước.

Thực thi Luật trong thực tiễn sản xuất, đặc biệt với ngành điện - trụ cột của an ninh năng lượng quốc gia vì thế mang ý nghĩa then chốt: vừa bảo đảm cung ứng điện, vừa hiện thực hóa cam kết quốc gia về tăng trưởng xanh.

Chia sẻ tại Diễn đàn “Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả: Thành quả và mục tiêu trong kỷ nguyên vươn mình” do Bộ Công Thương tổ chức, ông Cao Quang Quỳnh, Thành viên Hội đồng thành viên Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) nhấn mạnh, năm 2025 là thời điểm bản lề, khi nền kinh tế tăng trưởng cao nhưng áp lực cung ứng điện vẫn rất lớn.

Theo ông Cao Quang Quỳnh, phụ tải điện toàn quốc tăng trên 10% so với cùng kỳ, trong khi nhiều dự án nguồn điện mới chưa hoàn thành. Để đảm bảo cung cấp điện ổn định, EVN đã huy động tối đa nguồn lực, đồng thời tăng tốc đầu tư các công trình trọng điểm.

Một loạt dự án lớn được hoàn thành đúng và vượt tiến độ, như đường dây 500kV mạch 3 Quảng Trạch - Phố Nối chỉ sau hơn 7 tháng thi công, góp phần giải tỏa công suất, tăng cường truyền tải điện từ miền Trung ra miền Bắc. Cùng với đó, các dự án Thủy điện Hòa Bình mở rộng, Thủy điện Ialy mở rộng và Nhiệt điện Quảng Trạch I đang được triển khai khẩn trương để đưa vào vận hành giai đoạn 2025 - 2026.

Tính đến nay, EVN đã đóng điện 216 công trình lưới điện từ 110-500kV, tổng vốn đầu tư năm 2025 ước đạt trên 110.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 70% tổng đầu tư của các tập đoàn nhà nước. “Đảm bảo cung ứng điện không chỉ là nhiệm vụ sản xuất, mà là trách nhiệm chính trị trong duy trì ổn định vĩ mô và an ninh năng lượng quốc gia,” ông Quỳnh nói.

Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn nhìn nhận rằng tỷ trọng nguồn điện do EVN sở hữu chỉ còn khoảng 36,5% tổng công suất hệ thống, và xu hướng này sẽ tiếp tục giảm trong khi quy hoạch điện VIII yêu cầu mỗi năm phải đưa vào vận hành thêm 7.000 MW nguồn điện, gấp đôi giai đoạn 2020 - 2024. Áp lực về vốn, công nghệ và tiến độ đang là những thách thức lớn đối với tập đoàn và cả hệ thống năng lượng Việt Nam.

Nếu như trước đây tiết kiệm điện chỉ được xem như một phong trào tuyên truyền, thì với Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi), đây đã trở thành nghĩa vụ pháp lý và chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Theo thống kê của EVN, năm 2025 cả nước tiết kiệm được hơn 3,3 tỷ kWh điện, tương đương 2,47% điện thương phẩm. Kết quả này có được nhờ sự tham gia rộng rãi của cộng đồng, doanh nghiệp và các địa phương. Hơn 99 triệu người dân đã được tư vấn trực tiếp hoặc gián tiếp về sử dụng điện an toàn, tiết kiệm; hơn 29 triệu hộ gia đình hưởng ứng phong trào “Gia đình tiết kiệm điện”, hàng trăm nghìn học sinh, cán bộ, công chức tham gia các chương trình “Tiết kiệm điện trong học đường” và “Tiết kiệm điện trong công sở”.

Đáng chú ý, EVN đã chuyển hướng từ tuyên truyền sang quản lý có cơ sở dữ liệu, giám sát việc tiết kiệm năng lượng theo nhóm khách hàng: sinh hoạt, sản xuất, chiếu sáng công cộng, hành chính sự nghiệp… “Tiết kiệm năng lượng không chỉ là giảm chi phí, mà là chỉ báo cho năng lực quản trị tài nguyên quốc gia,” ông Quỳnh nhấn mạnh.

Cùng với đó, tập đoàn phối hợp với Bộ Công Thương, báo chí và các tổ chức chính trị - xã hội để truyền thông sâu rộng về tiết kiệm điện. Hệ thống tổng đài 24/7 của EVN hỗ trợ tư vấn khách hàng lắp đặt điện mặt trời áp mái, thực hiện mua bán điện trực tiếp theo Nghị định 57 và 58 của Chính phủ, hướng tới mô hình tiêu thụ năng lượng chủ động và bền vững.

Thực thi Luật mới: Bài toán đồng bộ giữa chính sách và năng lực thực tế

Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi) tạo hành lang pháp lý mới, đưa chỉ tiêu tiết kiệm năng lượng vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và doanh nghiệp. Đây là bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý, từ “khuyến khích” sang “ràng buộc và giám sát minh bạch”.

Tuy nhiên, theo ông Cao Quang Quỳnh, vấn đề không còn nằm ở nhận thức, mà ở năng lực thực thi và cơ chế phối hợp. “Chúng ta đã có Luật, nhưng nếu không đồng bộ về dữ liệu, kiểm toán năng lượng, khuyến khích tài chính và hỗ trợ công nghệ, thì các mục tiêu tiết kiệm điện vẫn sẽ dừng ở con số,” ông nêu rõ.

Trong giai đoạn 2025 - 2030, EVN đặt mục tiêu giảm tỷ lệ điện dùng cho truyền tải, phân phối xuống dưới 6%, giảm tối thiểu 1.500 MW công suất phụ tải đỉnh thông qua các chương trình DSM/DR, đồng thời thực hiện chỉ tiêu tiết kiệm nội bộ cao hơn mức quy định tại Chỉ thị 20/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Những chỉ tiêu này không chỉ mang tính kỹ thuật, mà là cam kết về hiệu quả sử dụng năng lượng quốc gia.

Đặc biệt, một nội dung được ông Quỳnh nhấn mạnh là vai trò của khoa học và công nghệ trong thực thi Luật. Với quy mô vận hành hơn 30 triệu khách hàng, EVN đang triển khai hệ thống điều độ tự động (SCADA/EMS), ứng dụng AI dự báo phụ tải, tối ưu hóa vận hành và từng bước mở rộng đồng hồ điện tử thông minh (Smart Meter).

Những đổi mới này không chỉ giúp quản lý phụ tải và giảm tổn thất điện năng, mà còn tạo nền tảng dữ liệu phục vụ kiểm toán năng lượng và xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia, một yêu cầu cốt lõi của Luật mới. Cùng với đó, việc thành lập Quỹ quốc gia về tiết kiệm năng lượng sẽ mở ra cơ chế tài chính hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, khuyến khích các mô hình sản xuất sạch và tiết kiệm năng lượng.

Từ góc nhìn của người trong ngành, ông Cao Quang Quỳnh cho rằng, tiết kiệm năng lượng không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà còn là văn hóa phát triển của một quốc gia. “Mỗi kWh điện tiết kiệm được không chỉ giúp giảm chi phí, mà còn thể hiện nhận thức và trách nhiệm của cả xã hội đối với tương lai năng lượng quốc gia,” ông nói.

Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi) vì vậy không chỉ là văn bản pháp lý, mà là lời cam kết cho một mô hình tăng trưởng xanh, hiệu quả và tự chủ. Ở đó, EVN không đứng ở vị trí trung tâm của thành tích, mà là một mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái năng lượng bền vững, nơi chính sách, doanh nghiệp và người dân cùng chia sẻ trách nhiệm.

Ông Cao Quang Quỳnh, Thành viên Hội đồng thành viên Tập đoàn Điện lực Việt Nam nhấn mạnh: “Tiết kiệm năng lượng là thước đo văn minh của một quốc gia. Khi tiết kiệm trở thành hành động tập thể, chúng ta không chỉ đủ điện cho hôm nay, mà còn đảm bảo tương lai của một nền kinh tế xanh và tự chủ.”