HTX gập ghềnh 'con đường' mở rộng quy mô

HTX Nông nghiệp tổng hợp Hòa Thạnh (Tiền Giang) đã liên kết được với doanh nghiệp để xây dựng chuỗi giá trị hàng hóa và có 54 thành viên. Mục tiêu từ đầu năm đến cuối năm 2022, HTX tiếp tục thu hút thêm thành viên để nâng tổng số thành viên lên 100.

Khó thu hút thành viên

Tuy nhiên, mục tiêu này cũng không hề dễ dàng vì bên cạnh những hộ nhận ra lợi ích của mô hình HTX và chủ động tham gia thì vẫn còn không ít người dân e ngại tham gia chuỗi.

Vấn để mở rộng quy mô, thu hút thêm thành viên là chuyện không riêng của HTX Hòa Thạnh trong quá trình xây dựng, phát triển chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản.

Theo đánh giá chung, hiện nay cả nước có trên 27.000 HTX. Mặc dù số lượng HTX trên cả nước đang tăng nhưng hoạt động của các HTX còn gặp khó khăn. Nhiều HTX có quy mô sản xuất, kinh doanh nhỏ, số lượng thành viên ít. Quá trình mở rộng số lượng thành viên, quy mô kinh doanh, tích lũy vốn, tài sản diễn ra chậm. Trung bình một HTX nông nghiệp hiện nay chỉ có tổng số vốn, tài sản chưa đến 900 triệu đồng.

Mặc dù số HTX trên cả nước tăng lên nhưng số lượng thành viên trung bình của HTX nông nghiệp lại có xu hướng giảm dần. Ở thời điểm năm 2001, số lượng thành viên trung bình của một HTX nông nghiệp là gần 500 người. Đến thời điểm hiện nay, số lượng thành viên trung bình của một HTX nông nghiệp chỉ khoảng 176 thành viên.

Nền tảng của HTX chính là thành viên nên thu hút nông hộ tham gia HTX giúp HTX lớn mạnh hơn.

Vốn nhỏ, thành viên giảm là những điều khiến các HTX nông nghiệp khó mở rộng quy mô, chưa tạo thu hút được nông dân. Và điều này cũng đang đi ngược với xu thế phát triển HTX nông nghiệp trên thế giới.

Ngay như HTX Chăn nuôi bò sữa Tam Đảo (Vĩnh Phúc), để đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của thị trường, HTX đã lên phương án triển khai mở rộng quy mô chuỗi liên kết, tăng số thành viên lên 50 - 100 hộ. Song, đến nay, mọi dự định vẫn còn khó khăn.

Bà Kim Thị Tân, Giám đốc HTX Tam Đảo cho biết: “Ngoài vấn đề giá thức ăn chăn nuôi luôn ở mức cao khiến nhiều người ngại tái đàn, mở rộng quy mô thì thiếu vốn cũng là điều khiến HTX khó mở rộng quy mô đàn bò, tăng số thành viên

Còn ông Bùi Văn Tám, Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Thượng Tiến (Hòa Bình) chia sẻ, HTX hiện nay muốn vay vốn nhưng điều kiện phải thế chấp bằng bìa đỏ. Tuy nhiên, trước đó các thành viên HTX đã thế chấp bìa đỏ để vay vốn ngân hàng nên không thể lấy ra để vay vốn tiếp.

Không dừng lại ở lĩnh vực nuôi ong lấy mật, HTX Thượng Tiến còn muốn phát triển diện tích dược liệu theo hướng hàng hóa nhưng lại gặp khó khăn vì không có đất.

Thực chất hiện nay, nhiều HTX khó thu hút thành viên và mở rộng quy mô bởi nội lực còn chưa đủ mạnh. Có những HTX do mới thành lập hoặc do không có điều kiện nên việc góp vốn điều lệ rất hạn chế. Tuy nhiên, cũng có HTX khó thu hút thành viên vì những quy định trong Luật HTX năm 2012 đang giới hạn tỷ lệ góp vốn tối đa (20%) của thành viên và quy định thành viên phải sử dụng dịch vụ của HTX. Chính vì vậy không ít nông hộ chưa nhận ra vai trò của mô hình HTX, thậm chí có những người còn mất niềm tin vào mô hình kinh tế tập thể.

Tạo niềm tin để thu hút thành viên

Theo các chuyên gia, tế bào của HTX chính là hộ thành viên. Nếu HTX không có hộ thành viên mạnh thì rất khó mở rộng quy mô cũng như khó phát triển bền chặt. Ngược lại, ngành nông nghiệp muốn phát triển theo hướng hàng hóa thì không thể dựa vào kinh tế hộ gia đình. Trong khi nông dân sản xuất nhỏ lẻ đang phải đối mặt với nhiều khó khăn như chán ruộng đồng, khó liên kết với doanh nghiệp…

Chính vì vậy, muốn thu hút được người dân vào HTX, trước tiên cần nâng cao năng lực của các nông hộ bằng việc tạo điều kiện cho họ tích tụ ruộng đất, ứng dụng công nghệ, tiếp cận vốn… để phát triển các trang trại. Chính trang trại này sau khi phát triển sẽ là nền tảng hình thành lên các HTX.

Bởi trong sản xuất nông nghiệp, các chủ trang trại (lúc này là thành viên HTX) muốn mở rộng quy mô sẽ có động lực tích tụ ruộng đất thông qua cơ chế thị trường hơn, chứ không phải chờ đợi HTX đứng ra làm việc này.

Thay vào đó, người dân chỉ tin khi HTX giải quyết được bài toán về đầu ra. Chính vì vậy, HTX lúc này sẽ đứng ra dẫn dắt các chủ trang trại cùng liên kết lại với nhau để sản xuất. Song song đó, HTX sẽ liên kết với doanh nghiệp để mở rộng được đầu ra, phát triển chuỗi. Đây là điều quan trọng để mở rộng niềm tin của người dân, từ đó HTX cũng dễ dàng thu hút và mở rộng thành viên hơn.

Tuy nhiên, một điều cần quan tâm hơn nữa đó chính là hoàn thiện, bổ sung các quy định chưa phù hợp trong Luật HTX năm 2012 như: Không cần giới hạn tỷ lệ góp vốn tối đa cho mỗi thành viên nhưng phải đặt ra mức góp tối thiểu và bắt buộc mỗi thành viên phải góp vốn do điều lệ HTX quy định. Có như vậy, mô hình HTX mới tăng được nội lực.

Ngoài ra, các địa phương nên chú trọng đến việc hợp nhất, sáp nhập các HTX hoạt động trong cùng lĩnh vực nhưng có quy mô nhỏ lẻ, hoặc liên kết các HTX thành liên hiệp để tăng quy mô cả về vốn và thành viên.

Khi việc tiếp cận các nguồn vốn tín dụng còn gặp nhiều khó khăn, các HTX có thể tranh thủ nguồn vốn (chương trình, dự án Nhà nước, các tổ chức phi Chính phủ tài trợ) để đầu tư trang thiết bị, máy móc hiện đại nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh. Song song với đó, HTX cần chủ động tìm kiếm nguồn nguyên, vật liệu đầu vào, các nhà cung ứng để phát triển liên kết chuỗi.

Huyền Trang