Tìm lối ra cho HTX từ vòng luẩn quẩn tích tụ ruộng đất

HTX Tân Minh Đức (Hải Phòng) đang sản xuất khá hiệu quả khi có diện tích đất khoảng 50ha tập trung quy mô lớn. Nhờ đó, HTX thuận lợi trong đầu tư nhà màng chất lượng cao, trồng rau màu chuyên canh, sản xuất ổn định và tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương.

HTX, doanh nghiệp đều bất an

Trái ngược với HTX Tân Minh Đức, HTX G.O.C (Bắc Ninh) phải đi thuê 10ha đất và dự kiến sẽ mở rộng lên 50ha. Nhưng do quy hoạch, nên kế hoạch mở rộng sản xuất của HTX không thành hiện thực.

Thực tiễn từ HTX Tân Minh Đức và G.O.C dù mang tính cục bộ nhưng có thể phản ánh bức tranh tổng thể hiện nay. Phần lớn các mô hình tích tụ đất vẫn diễn ra ở quy mô nhỏ lẻ, ở một vài địa phương. Điều này dẫn đến nhiều HTX không đủ tư liệu sản xuất để tạo ra bước đột phá về năng suất và chất lượng sản phẩm trên diện rộng.

Là một doanh nghiệp đi thuê đất của nông dân, HTX để phát triển vùng nguyên liệu chuối đạt chuẩn phục vụ xuất khẩu, ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An, cho rằng dù có hợp đồng thuê đất, doanh nghiệp vẫn không khỏi lo lắng vì để sản xuất hiệu quả phải đi liền với đầu tư hệ thống tưới tiêu tự động, xây dựng nhà kho, đường, điện… nhưng rủi ro về mặt pháp lý luôn hiện hữu. Đất đang làm ăn hiệu quả, đột nhiên có thể bị thu hồi để làm khu công nghiệp hay đô thị, thì mọi công sức của doanh nghiệp, người dân, HTX coi như đổ sông đổ biển.

Có diện tích lớn, người dân, HTX và doanh nghiệp mới yên tâm sản xuất.

Nỗi lo lắng này không phải là không có cơ sở, phản ánh một thực tế là một số quy định hiện hành chưa mang lại sự an tâm tuyệt đối cho các tổ chức kinh tế và người nông dân, HTX khi tích tụ đất đai sản xuất nông nghiệp.

Luật Đất đai năm 2024 đã đưa ra một số quy định mới nhằm thúc đẩy tập trung, tích tụ đất nông nghiệp, như cho phép chuyển đổi, thuê, góp vốn bằng quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn lo ngại về tính khả thi của những quy định này. Rủi ro về mặt pháp lý, đặc biệt là việc đất đai có thể bị thu hồi bất cứ lúc nào cho các dự án khác, khiến nông dân và HTX không dám mạnh dạn đầu tư lâu dài.

Giải quyết tận gốc rễ vấn đề

Theo phân tích của PGS-TS Vũ Trọng Khải, nguyên Hiệu trưởng trường Chính sách công và Phát triển nông thôn 2, gốc rễ của vấn đề nằm ở chính sách. Ông cho rằng, nếu Nhà nước cứ tiếp tục chính sách thu hồi đất rồi đền bù, thì nông dân không thể tích tụ được ruộng đất. Nông dân, thành viên HTX không thể tự chủ tích tụ đất, trong khi doanh nghiệp đi thuê đất của nông dân, thành viên HTX cũng thấp thỏm vì lo ngại rủi ro thu hồi. 

"Nếu chính sách không sửa, không tạo điều kiện cho nông dân và HTX tích tụ đất đai một cách bền vững, thì rất khó để có nông dân chuyên nghiệp, thông minh", ông Khải khẳng định.

Sự thiếu an tâm về quyền sử dụng đất đã và đang cản trở các HTX đầu tư bài bản, dài hạn vào cơ sở hạ tầng, công nghệ. Không người dân, HTX nào muốn đổ tiền của vào một mảnh đất có thể bị thu hồi bất cứ lúc nào. Hoặc nếu có đầu tư, HTX cũng không dám mạnh dạn đầu tư bài bản.

Điều này dẫn đến một vòng luẩn quẩn: quy mô sản xuất nhỏ lẻ không đủ sức cạnh tranh, không hấp dẫn đầu tư, và do đó không thể phát triển lên trình độ cao hơn. Một HTX với diện tích sản xuất nhỏ không thể áp dụng cơ giới hóa đồng bộ, cũng như không thể đầu tư vào công nghệ chế biến sau thu hoạch hay xây dựng thương hiệu một cách chuyên nghiệp. Điều này làm giảm giá trị sản phẩm, khiến thu nhập của nông dân và HTX bị hạn chế.

Vấn đề đặt ra là liệu có thể giải quyết tận gốc rễ bài toán này? Các chuyên gia cho rằng, việc sửa đổi chính sách về đất đai là điều kiện tiên quyết. Cần tạo ra một hành lang pháp lý vững chắc, trao quyền tự chủ hơn cho người nông dân và các tổ chức kinh tế như HTX trong việc tích tụ ruộng đất. Không thể chỉ dựa vào giải pháp tình thế là cho phép thuê đất, mà cần có những chính sách đột phá hơn, đảm bảo quyền lợi lâu dài và hợp pháp cho những người trực tiếp sản xuất. Khi đó, đất đai không chỉ đơn thuần là tài sản, mà trở thành tư liệu sản xuất thực sự, tạo động lực mạnh mẽ cho người nông dân, HTX dám nghĩ, dám làm, đầu tư lớn để phát triển nông nghiệp hiện đại, bền vững.

Đây không chỉ là câu chuyện của ngành nông nghiệp, mà còn là vấn đề sống còn của cả nền kinh tế, bởi nông nghiệp chính là nền tảng của sự phát triển.

Huyền Trang